Coraz częściej słyszymy o agresywnych zachowaniach dzieci w szkole, czy na podwórku. Z roku na rok przejawy agresji zaobserwować można również u dzieci w coraz młodszym wieku. Większość osób składa to na karb niewychowania przez rodziców, jednak warto byłoby przyjrzeć się co leży u źródła agresywnych zachowań.

Agresja (według A. Frączka) to czynności mające na celu zrobienie szkody i spowodowanie utraty cenionych społecznie wartości, zadanie bólu fizycznego lub spowodowanie cierpienia moralnego innego człowieka. Przy czym niszczenie, szkodzenie, powodowanie bólu i cierpienia jest możliwe nawet wówczas, gdy ofiara nie ma bezpośredniego kontaktu z atakującym.

W odniesieniu do dzieci w wieku przedszkolnym, zwłaszcza tych najmłodszych, trudno mówić o celowości i intencjonalności ich agresywnych reakcji. Są one jakby „efektem ubocznym” skumulowanych w dziecku negatywnych emocji.

Zachowania agresywne u dzieci przejawiają się najczęściej w następujących formach:

• w zachowaniu - atak fizyczny (bicie, popychanie, kopanie, plucie), niszczenie przedmiotów (rzucanie zabawkami, przewracanie krzesełek, niszczenie wytworów innych dzieci), ograniczanie wolności (zamykanie kolegów w łazience);
• werbalnej - krzyk, ubliżanie, przezywanie, ośmieszanie, krytykowanie, poniżanie, groźby, kpiny, uszczypliwości;
• symbolicznej, ukrytej - przedstawianie i oglądanie scen agresywnych, preferowanie przekazów gloryfikujących przemoc.

Wśród najczęstszych przyczyn agresji można wyróżnić:

• brak akceptacji ze strony środowiska rodzinnego lub rówieśników;
• brak pozytywnych wzorców;
• trudności w rozładowaniu napięcia;
• brak zrozumienia i sukcesu;
• nieumiejętność radzenia sobie z negatywnymi emocjami;
• brak jasnych i jednoznacznych norm postępowania;
• istnienie audytorium do negatywnych zachowań.

Główny wpływ na prawidłowy rozwój psychofizyczny i emocjonalny dziecka ma rodzina. Prawidłowa postawa rodzicielska oraz zaangażowanie rodziców w proces wychowawczy są podstawą do prawidłowego funkcjonowania dziecka wolnego od zachowań agresywnych oraz odpornego na wpływ przemocy.

Błędy wychowawcze rodziców, ich niewłaściwe postawy wychowawcze (do których można zaliczyć: odrzucanie, unikanie kontaktu z dzieckiem, nadmierne ochranianie bądź stawianie za wysokich wymagań) mogą w konsekwencji przyczynić się do kształtowania się osobowości agresywnej u dziecka. Dziecko, które jest odtrącane przez rodziców, którego problemy są bagatelizowane, a zachowania pozytywne niedostrzegane i niedoceniane może przejawiać postawy agresywne, gdyż w ten sposób udaje mu się osiągnąć swój cel i przyciągnąć uwagę rodziców. Duży wpływ na zachowanie dziecka ma również atmosfera panująca w domu rodzinnym. Wzrastanie w domu pełnym kłótni, awantur czy przemocy skutkuje podobnym zachowaniem u dziecka.

W szkole czy przedszkolu główną rolę w zapobieganiu i przeciwdziałaniu agresji pełni nauczyciel, który ma stać na straży bezpieczeństwa wszystkich dzieci. Jednak pożądane efekty może on osiągać we współpracy z rodziną dziecka. Część rodziców najczęściej taką współpracę stara się nawiązywać, są jednak rodzice, którzy unikają kontaktu z nauczycielem, traktują zachowania agresywne swoich dzieci jako incydentalne, sprowokowane przez innych, nie przejawiają chęci kompleksowego podejścia do problemu lub problemu takiego nie dostrzegają.

Podstawą właściwej profilaktyki agresji w szkole czy przedszkolu jest prawidłowa diagnoza i ujawnienie problemu. Ważna jest również współpraca nauczyciela ze specjalistami w tym zakresie. Ważne jest, aby nauczyciel w ramach profilaktyki podejmował następujące działania:

• współpraca z rodzicami - informowanie o wszelkich, nawet najmniejszych przejawach agresji;
• jasne określanie wobec uczniów granic zachowań dozwolonych jak i niedopuszczalnych oraz obowiązujących reguł i konsekwencji ich nieprzestrzegania;
• konsekwentne egzekwowanie przestrzegania norm i zasad, stosowanie nagród i pochwał;
• rozwijanie u dzieci umiejętności komunikowania się, integracji z grupą, współpracy, rozwiązywania konfliktów i problemów drogą pokojową, umiejętności podejmowania samodzielnych decyzji, świadomości pozytywnych i negatywnych zachowań, samooceny i dyscypliny, wybierania pozytywnych wzorców, radzenie sobie z własnymi emocjami;
• nigdy nie pozostawianie zachowań agresywnych bez reakcji i komentarza.

Powyższe działania powinny być prowadzone metodami aktywizującymi, dostosowanymi do wieku i możliwości percepcji dzieci, podczas których każde dziecko ma możliwość zaistnienia i zaprezentowania siebie.

Wobec dzieci agresywnych, sprawiających szczególne problemy wychowawcze można zastosować różne formy terapii psychologiczno-pedagogicznej we współpracy z psychologiem lub innymi specjalistami.

Jej rozpoczęcie wymaga jednak dużej determinacji i zaangażowania ze strony rodziców i poprzedzone musi być dostrzeżeniem problemu i chęci jego rozwiązania.

Autor: mgr Elżbieta Kraska

Literatura:

A. Frączek (red), „Z zagadnień psychologii agresji”, Warszawa 1979.

I. Hubert, E. Poznańska, „Jak przeciwdziałać agresji w szkole i domu?” „Bliżej Przedszkola”, Wrzesień 2003, nr 9 (24), str. 18-19.